Читаем Трава і камень полностью

      Зблытаўшы яву і сны,

Да ісціны людзі крочаць і крочаць,

      Хоць ісціна — самі ж яны.

У целах здаровых, пульсуючых жылах

      Нясуць яны праўды агонь.

Самі сабе насыпаюць вяршыню,

      Каб імкнуцца было да чаго.

Ідзіце, людзі, ідзіце, ідзіце,

      Ідзіце разумнай гурмой!

На гэтай дарозе, святой і цярністай,

      Сустрэньцеся вы са мной.

А сонца зойдзе і ўзыдзе зноўку

      На нейкай далёкай вярсце.

Будзеш за сонцам імчаць наўздагонкі,

      Рукамі яго вярцець.

Вечар палае полымем жоўтым,

      Гараць твае ідалы ў ім.

Толькі аднойчы па сцэне прайшоў ты,—

      Авацый не будзе зусім.

1962

ГАРЛЕМАЎСКІ МАТЫЎ

Каралі рок-н-рола

I ўсе іншыя, чуйце!

Каму рытм падуладны,

Танцуйце!

У рэактарах жыл

Кроў іграе.

Танец той жа адзін,

Толькі назва другая.

Рэчамі, што грозяць

Задушыць гэты танец,

Танец, быццам кулак,

Танец — рух апантаны.

Рэчы з рэчамі,

Як пылінкі, злучайце!

Нападайце на рэчы,

Нападайце!

Будзьце гучнымі,

Непадобнымі будзьце

I зямлю, як пакоі,

Танцамі абсталюйце.

1963

СПРОБА ЗНАЙСЦІ

1

Я гэтай ноччу ад сябе уцёк,

ад прыцягнення недарэчных рэчаў.

Што прывяду з сабою ў свой куток?

Чаго не маю — прагну з тым сустрэчы.

Што было ўпору — душыць, як пракруст.

Знікчэмнела — чым сам я быў заўсёды.

Нібы на нечы вымучаны густ —

адны і тыя захады і ўсходы.

I так ціхмяна без далечыні.

I так маркотна ў гэтакай ціхмені.

О, да каго звяртацца: адчыні,

што ад мяне схавалася ў зацьменні!..

2

А што я не маю —

                           узруненай роўнядзі нівы

ці горнасці неба,

               з якім дзе калі гаварыў ганарліва?

Ці, можа, не маю

                          турботы штодзённай

ці хатняга ўтулку —

                             і ў хаце сцюдзёна?

О не, я ўсё маю.

Я поўны, як пляшка.

Ды толькі гадзіны варушацца цяжка.

Ды толькі спыняецца час,

                      бы заважкую ношку наклалі.

Ды толькі

               зямля

                        ападае,

                                    як шаля.

3

        Утрымайце зямлю —

трава для яе зелянее.

        Утрымайце зямлю —

для яе карагодзіць завея.

        Утрымайце зямлю —

і для захадаў, і для ўсходаў.

        Утрымайце зямлю —

для людзей і багоў, для іх згоды.

        Утрымайце зямлю —

хто яшчэ разумее

        першародную мову надзеі.

4

Я гэтай ноччу ад сябе уцёк,

ад прыцягнення недарэчных рэчаў.

Што прывяду з сабою ў свой куток?

Чаго не маю — прагну з тым сустрэчы.

Па сцежцы ранняй я сябе дамоў

прывёў плаціць задоўжаныя чыншы.

Круцілася зямля, час цёк ізноў.

Ды іншы ранак быў, і я быў

Ды іншы ранак быў, і я быў іншы.

                                             ІНШЫ

1963

***

Не сядзіцца ў маіх казках прынцу.

Ён, дзівак, шукае іх працягу.

Бедны прынц, ён голы, як той прынцып,

Хоча наталіць шуканняў смагу.

Смешны й добры, носіць ён у сэрцы

Мудрасць, нібы кніжную старонку,

Ды сысці з яе яму няймецца,

Каб, як хлеб, раздаць сябе пароўну.

Ды зямля, што выспела каменнем,

Гоніцца бязлітасна за прынцам,

Кпіць з яго на людзях і нязменна

Ганьбіць прынцаў просты ўзнёслы прынцып.

Ах, зямля! Не любіць яна казак!

Хоць само жыццё мудрэй за казку.

Дзівакі, хоць раз паверце сказу:

Казка — гэта голай праўды маска!

1963

ПАКАЛЕННЕ

Альф. Малдонісу

Дзень паспеў для свайго перавалу.

У пярэдадня — цяжкая столь.

Навучаліся, як выпадала,

праз нястачу, і радасць, і боль.

I любоў апынулася вартай,

і нянавісць займела цану.

Мы знаходзім, знаходзім упарта

чалавечнасць, а не ману.

Да нялёгкасці першай — падробка.

Не ржавее сталь праз вякі.

Мы не можам быць паасобку:

у нас толькі па дзве рукі.

Мусяць сэрцы пільней ашчаджацца.

Блізка восень, і з ёй наставаць

найвялікшаму ў свеце мастацтву —

да астатку сябе аддаваць.

Абы ярка свяціць!..— хай сажа

уядаецца ў плоць і косць...

А заўсёды і ўсюды пакажа

цень дакладна, бы компас: ты ёсць.

1963

ДОШКА ДЛЯ АБ’ЯЎ

Хацеў бы я быць дошкай для аб’яў

I пасля працы да людзей заходзіць.

У дзверы пазваніць,

Зайсці

I здзіўленым мужчыне ці жанчыне

Сказаць:

Канцэрт Баха.

Выстаўка пейзажа.

Гамлет.

Травіята.

Рэчытатыў Рыхтара.

Спяваючыя галасы Японіі.

Кожнаму хацеў бы запрапанаваць

Яго любімы гук, пах, колер:

Высокім, мускулістым юнакам —

Спаборніцтвы па боксу, столікі ў кафэ,

Пасвараным маладажонам —

Кароткую экскурсію на параходзе.

А закаханым —

Апошні рад у кіно.

Дзіцяці, што за падзёртыя штаны быў пакараны,—

Марожанага порцыю.

Бабулькам —

Выстаўку кветак.

Міністрам, рэдактарам і лаўрэатам,

Што мараць аб суботнім паляванні і рыбацтве,—

Лекцыю «Ахоўвайце прыроду».

I я ўжо бачу,

Як глядзіць жанчына запытальна на мужчыну,

I ўстае той,

Па барадзе рукой праводзіць —

Не трэба і галіцца —

I з роздумам гаворыць:

— Калі наведала нас дошка для аб’яў,

Знаць, сапраўды, ёсць нешта надзвычайнае.

Прас электрычны ўключыла жанчына.

I я магу ісці далей.

1964

***

Вочы расплюшчыў я — сонца ўзыходзіць.

Ночы нібы й не было.

Усё, што губляў ты калісь ці знаходзіў,

Сэнсу не мае — сплыло.

I перамогу, і паражэнне,

Каб лёгкі да сонца быў бег,

Як тое, з якога ты вырас, адзенне,

Скінеш без жалю з сябе.

Раніцай гэтай мо здарыцца дзіва,

Здзейсніцца даўні твой сон:

Спусціцца з неба юнак зіхатлівы,

Сагрэе планету ўсю ён.

Раніцай гэтай мо з рога пальецца

Тое, чаго не знайшлі ў барацьбе.

Як гэта проста нам зажывецца:

Будзеш маліцца ты мне, я — табе.

1964

АДЗІНСТВА ТРАВЫ I КАМЕНЯ

Калі мяне наведвае стары мой бацька,

Я быццам бы яго вачамі

Гляджу на горад,

На свет,

На сябе,

На рэчы.

На яго твары няма нічога лішняга —

Быццам у спелым

Коласе пшаніцы,—

Усё ясна,

Проста,

Дакладна,

Усё як мае быць.

Сёння ён вярнуўся з горада

I сказаў:

— Тут няма адзінства травы.